Hãy định hướng để con trẻ phản biện!

Đọc bài viết “Học sinh Việt Nam sợ bị hỏi và lười phản biện” của nhà báo Lan Phương cùng trao đổi “Làm thế nào để tăng cường tư duy phản biện cho giới trẻ?” của bạn đọc Thùy Mai, tôi bất chợt nhớ về những thế hệ học trò của mình.

Niềm vui mỗi ngày của người giáo viên đứng lớp có lẽ là những giây phút cô trò hăng say, tập trung khám phá kiến thức mới hay hình thành một kỹ năng. Để có những tiết học sôi động, người thầy phải đầu tư nhiều cho khâu xây dựng kế hoạch dạy học và thiết kế các hoạt động học tập của học sinh.

Tuy nhiên, trang giáo án của thầy cô chẳng bao giờ có thể dự đoán được những tình huống sư phạm xảy ra trong tiết học. Những thắc mắc, phát vấn của học trò không ít lần làm thầy cô phải chững lại vài giây, thậm chí là “đứng hình”. 

Mới đây thôi, trong hội giảng cuối năm chào mừng các ngày lễ lớn, chúng tôi đã tham dự một tiết dự giờ môn lịch sử ở lớp 7. Cô giáo say sưa giảng bài, ghi bảng còn giáo viên dự giờ ngồi kín mít hàng ghế cuối lớp. Bỗng nhiên, một cánh tay giơ lên xin được ý kiến dù cô giáo không hề đặt câu hỏi.

Bao nhiêu ánh mắt lúc ấy đều tập trung nhìn về cậu bé lớp phó học tập. Con chững chạc đứng lên, nói rành mạch: “Thưa cô, cô ghi sai năm diễn ra trận đánh”. Cô giáo hơi đỏ mặt, luống cuống lật lại trang sách sử và xin lỗi cả lớp vì thông tin chưa chính xác trên bảng.

Những tiếng xầm xì bắt đầu nổi lên. Mấy học sinh bên cạnh to nhỏ, đại ý là cô giáo đang dạy dự giờ, đừng “vạch lỗi” vậy mà tội cô. Giáo viên dự giờ cạnh tôi cũng có ý không hài lòng bởi có nhiều cách “nhắc khéo” cô chứ không thể “huỵch toẹt” ngay giữa đám đông như thế. Nhìn cậu bé học giỏi, năng động, tự tin đi ngược đám đông ấy, tôi bỗng thấy thương con vô cùng.

Tâm hồn con trẻ trong sáng, ngây thơ lắm. Chẳng như chúng ta, cảm xúc đôi khi bị chai sạn mất rồi. Tư duy của các con nhanh nhạy, sáng tạo lắm, chẳng bị gò bó vào những khuôn khổ vô hình hay hay bị quẩn quanh chuyện cơm áo gạo tiền. Và với tâm hồn, tư duy cùng trí tưởng tượng phong phú, các con phản biện là điều tất nhiên.

Trong thực tế, không phải người giáo viên nào cũng sẵn sàng lắng nghe, sẵn  sàng cùng học sinh đào sâu kiến thức, giải quyết những thắc mắc, nghi vấn và chấp nhận sự phản biện của con trẻ.

Cách đây hai chục năm về trước, thế hệ 8X chúng tôi đến trường với tâm thế cực kỳ bị động. Chúng tôi học tập, cũng phát biểu xây dựng bài, cũng được mời trình bày ý kiến nhưng dường như mọi hoạt động cá nhân đều được bó khuôn trong quy chuẩn: Thầy cô luôn luôn đúng, học sinh tiếp thu tri thức theo lối truyền thụ một chiều và cực kỳ xa lạ với tư duy phản biện.

Giờ mọi thứ đã khác, tư duy thời đại cùng triết lý giáo dục biến chuyển theo hướng khuyến khích người học phát huy năng lực cá nhân, khuyến khích học sinh tư duy phản biện. Và hòa mình vào xu thế mới, mỗi người thầy buộc phải thay đổi chính mình trước ánh mắt phân vân, cái nhìn hoài nghi, suy nghĩ trăn trở và câu nói chất vấn của trò.

Đầu tiên, chúng ta cần khẳng định: Trò tư duy phản biện là điều đáng mừng. Điều đó có nghĩa là các con đang học tập có sự tập trung chú ý. Chứ không phải người ngồi trong lớp học mà tâm hồn vẩn vơ tận đâu đâu. Mừng vì các con thật sự sáng ý, sáng dạ để có thể tư duy và phản biện. Và mừng vì con trẻ đã mạnh dạn nêu lên suy nghĩ, thắc mắc của mình để thầy cô có cơ hội giải đáp, uốn nắn và định hướng chân - thiện - mĩ.

Một điều chúng ta phải thừa nhận là trong cuộc sống hiện đại này, việc dạy dỗ, uốn nắn con trẻ thật khó. Các thế hệ 8X, 9X trở về trước có vẻ thuần hơn rất nhiều. Sự phản kháng của các con cũng nhẹ nhàng hơn. Còn bây giờ, sự phát triển mạnh mẽ của mạng xã hội cùng sự tiếp thu nhiều luồng thông tin một cách thiếu định hướng khiến tư duy phản biện của các con trở thành một nỗi lo của chúng ta.

Thực trạng học sinh lên mạng xã hội nói xấu thầy cô, nói xấu bố mẹ hay bình luận tiêu cực về các vấn đề đạo lí, nhân cách là điều không hiếm gặp. Sự thiếu hụt kĩ năng sống cùng với sự cổ xúy các đám đông khiến cái “tôi” của con trẻ bỗng lớn hơn và muốn thể hiện mình nhiều hơn. Chẳng suy nghĩ, chẳng đắn đo, các con thoải mái tư duy phản biện và mạng xã hội giúp lan truyền những thông điệp không đẹp đó thật nhanh.

Vấn đề cấp thiết lúc này chính là vai trò định hướng của thầy cô về thái độ phản biện của học sinh. Nếu bọn trẻ phản biện mang tính tích cực theo hướng xây dựng, học hỏi, chúng ta nên động viên, khuyến khích. Nhưng cũng có lúc chúng ta bắt gặp một thái độ phản biện rất tiêu cực theo hướng phủ định, bác bỏ và khăng khăng bảo vệ quan điểm ý kiến của mình.

Điều này không chỉ xảy ra trong học tập mà cả trong cuộc sống. Bố mẹ nhiều lúc bất lực với chính con cái của mình. Từ thảo luận chuyển sang tranh luận rồi tranh cãi gay gắt. Mâu thuẫn đôi khi kết thúc với sự ấm ức của con trẻ và sự tức giận của bố mẹ, thầy cô. Và khoảng cách giữa bố mẹ - con cái, thầy cô - học trò ngày càng xa nhau hơn.

Vì vậy, trước khi khuyến khích trẻ tư duy phản biện, phải chăng chúng ta cần phải định hướng về ý thức, định hướng thái độ, định hướng hành động cho con trẻ? Mọi định hướng đúng đắn đều thể hiện ngay trong nếp nghĩ, nếp sinh hoạt và cách ứng xử của chúng ta với các con.

Nguyễn Thùy